€/$ kuru ne olacak?

Amerika Birleşik Devletleri'nde (ABD) covid-19 pandemisi başlamadan önce, 2020 Mart başında, yuro/dolar kuru 1.11 civarında idi. O zaman Twitter hesabımdan kurun 1.25'e kadar çıkacağını, sonra 1.05'e düşeceğini yazmıştım. Bu yazıda bunun nedenlerinden bahsedeceğim. Bu arada, bu gün -5 Ocak 2021- kur 1.22-1.23 aralığında.

Birinci neden:

Amerikan doları ABD'nin parasıdır, yani dolar bir devlet parası. Dolar arzını kontrol eden tek bir otorite vardır, Federal Reserve (Fed), o da bir devlet merkez bankası. Yuro ise yuro alanının (euro area) -an itibarıyla Avrupa Birliği (AB) üyesi 27 devletin 19'unun- ortak parasıdır, yani yuro bir devlet parası değil. (Yuro alanında olmamakla birlikte yuro kullanan 4'ü mikroskobik 6 ülke daha var.) Yuro arzını kontrol eden de tek bir otorite vardır, European Central Bank (ECB, Avrupa Merkez Bankası), o da haliyle bir devlet merkez bankası değil. Bir kriz çıktığında Fed jet hızıyla faizleri indirip para basmaya başladığında ECB hala kafasını kaşır vaziyette olur. (Akıllı sayı sayana kadar deli oğlunu everirmiş.) Fed dolar arzını hemen artırmaya başladığı için yuro/dolar kuru hemen artmaya başlar. ECB, her zamanki hantallığıyla geriden gelip yuro arzını sonradan artırır çünkü tartışmalar anca bitirilebilmiş, iyi kötü bir uzlaşma anca sağlanabilmiştir. Akıllara şu soru gelebilir: ECB'dekiler bunun böyle olacağını bilmiyorlar mı, neden hemen para saçmıyorlar? Mesele ECB'de çalışanlar değil, onlar ekonomiyi zaten biliyorlar, mesele uzlaşma. AB'ye yönelik eleştirilerden biri yavaşlığıdır bilirsiniz. ABD'nin kurumları krize hızlı bir şekilde müdahale eder, AB'nin kurumları ise aksiyon almakta gecikir çünkü horozu çok olan köyde sabah geç olur.

Parayı erken basan ekonomik krizi erken bitirir. Aslında sadece para basarak krizi bitiremezsiniz ama para basmazsanız hiç bitiremezsiniz. (Parayla saadet olur mu? Parayla saadet olur ya da olmaz ama parasız kesin olmaz.) Bu, yalnızca gelişmiş ülkeler için böyle; yoksa biliyorsunuz gelişmekte olan ülkelerde krizden çıkmak amacıyla para basmak, krizi derinleştirmek anlamına gelir. Ne diyorduk, parayı erken basan Fed, krizi erken bitiriyor ve parayı erken toplamaya başlıyor; geç basan ECB de geç toplamaya başlıyor. Bu nedenle, kriz durumunda, yuro/dolar kuru önce artan dolar arzıyla çok yükselirken sonra dolar arzının azalmaya ve o sıralarda yuro arzının artmaya başlamasıyla çok düşüyor.

ABD'de pandemi döneminde hanelere nakit yardımı yapıldı. Aynısının Avrupa'da yapılabileceğini aklınız alıyor mu? Yunanistan'daki ile Almanya'dakine aynı parayı mı vereceksiniz? Birine misal 1000 yuro verirken adaleti sağlamak için diğerine ne vermeniz lazım? Böyle 27 tane ülke var, çık işin içinden çıkabilirsen.

ABD'de bi sektöre destek verilmek istendiğinde Kongre uzlaşıp kanunu çıkarır ve o kanun hızlıca uygulanır. Avrupa'da, düşünün, hangi sektöre destek vereceklerini tartışırlarken altı ay geçer. Sektöre karar verseler hangi ülkeye ne kadar destek vereceklerine karar veremezler.

İkinci neden:

Fed'in düşük enflasyon gibi bir sorunu yok ama ECB'nin var. Fed, ekonomi ısınıp enflasyon yükselince faizleri artırarak olası bir sıkıntı için kendisine hareket alanı açar. ECB bunu hiç bi zaman yapamaz çünkü hiç bi zaman yuro bölgesinin enflasyonu ECB'nin istediği seviyeye gelemez. (Fed'in yıllık enflasyon hedefi %2.0, ECB'nin hedefi %1.8.) 2020 Mart başında Fed faizi %1.50-%1.75 idi. Fed, olağanüstü toplantıyla 3 Mart'ta %0.5'lik faiz indirimi yaptı. Yetmedi. Sadece 12 gün sonra yine bir olağanüstü toplantıyla %1'lik bir faiz indirimi daha yaptı. 15 Mart'tan bu yana Fed faizi %0-%0.25. Fed, Mart ile Haziran arasında yaklaşık 3 trilyon dolar da para bastı. Müdahale hızını görüyor musunuz? Bu arada ECB ne yaptı? Varlık var mıdır, yok mudur, idealar dünyasında mıdır diye tartışıp durdu. Zaten ECB'nin faizi fi tarihinden bu yana %0, nasıl faiz indirecek? Birazcık para basabildiler, o kadar.

---

ECB'nin enflasyon hedefi "%2'nin altında ve %2'ye yakın" idi. Çoğu ekonomist bu hedefi, orta noktası %1.8 olan %0.2'lik bir aralık olarak anlıyordu, yani hedef aralık %1.7-%1.9. Ancak, ECB 2021 Temmuz'da bu hedefi değiştirdi ve yeni orta vadeli enflasyon hedefinin %2 olduğunu açıkladı. Ayrıca, bu hedefin simetrik olduğunu belirtti, yani %2'nin altı ve üstü eşit derecede olumsuz. Hedefin simetrik olduğunu belirtmek zorunda hissediyorlar çünkü enflasyon kötü bir fenomen olduğu için hedef %2 diyince sanki gerçek enflasyon hedefin altında kalırsa sorun yokmuş gibi veya daha iyi olurmuş gibi anlaşılabiliyor. Bu nedenle, %2'nin çok altındaki ve çok üstündeki değerleri eşit derecede istemediklerini belirtmek istiyorlar.

Şöyle özetleyelim:

1998: "Price stability is defined as a year-on-year increase in the Harmonised Index of Consumer Prices (HICP) for the euro area of below 2%."

2003: "The ECB has defined price stability as a year-on-year increase in the Harmonised Index of Consumer Prices (HICP) for the euro area of below 2%. In the pursuit of price stability, the ECB aims at maintaining inflation rates below, but close to, 2% over the medium term."

2021: "The Governing Council considers that price stability is best maintained by aiming for a 2% inflation target over the medium term. This target is symmetric, meaning negative and positive deviations of inflation from the target are equally undesirable."

---

Bu yazıyı yazdığım günden bu güne -19 Temmuz 2022- yuro/dolar kuru 1.23'ün üstünü ve 1.00'ın altını gördü. Kurda son haftalardaki büyük düşüşlerde Rusya-Ukrayna Savaşı nedeniyle Avrupa'nın resesyona girme ihtimalinin etkisi var.