Merkez bankaları ne yapar?

Makro ekonominin ilgi alanına giren aktörleri üç gruba ayırabiliriz: hane halkları, firmalar ve devlet. Bazıları der ki dördüncü bir aktör de dünyanın geri kalanıdır.

Bu aktörlerden, hane halkları hazlarını (utility) maksimize etmeye çalışırken firmalar kârlarını (profit) maksimize etmeye çalışır. Haz diyince müstehcen bi şey anlamayın, bildiğimiz fayda yani. Devlet ise enflasyon, işsizlik ve ekonomik büyüme olmak üzere üç önemli makro ekonomik meseleyle uğraşır. Bu ciddi meselelerle ilgilenirken devletin elinde ekonomiye yön vermek için temelde iki politika vardır: mali politika ve para politikası. Bunlardan mali politikanın araçları, vergiler ve kamu harcamaları iken para politikasının aracı ekonomideki para miktarı ve faiz oranıdır. Merkez bankaları sıkı para politikasıyla dolaşımdaki para miktarını azaltabilir veya gevşek para politikasıyla dolaşımdaki para miktarını artırabilirler, faiz oranlarını değiştirerek enflasyonu ve kurları yönlendirebilirler.

Bildiğiniz gibi, para politikalarından sorumlu kurumlar merkez bankalarıdır: Türkiye'de Türkiye Cumhuriyeti* Merkez Bankası (TCMB), Amerika Birleşik Devletleri'nde (ABD) Federal Reserve System (Fed), Avrupa Birliği'nde (AB) ise Avrupa Merkez Bankası [European Central Bank (ECB)].

Peki, merkez bankalarının amacı nedir? Yukarda adı geçen merkez bankalarının amaçları/görevleri, web sitelerinde şöyle ifade ediliyor:

• Amerika Birleşik Devletleri'nin merkez bankası olan Federal Reserve, ulusa güvenli, esnek ve istikrarlı bir para sistemi ve finans sistemi sağlar. (The Federal Reserve, the central bank of the United States, provides the nation with a safe, flexible, and stable monetary and financial system.)

• Avrupa Merkez Bankası'nın temel görevi yuronun alım gücünü ve böylece yuro bölgesinde fiyat istikrarını korumaktır. (The ECB’s main task is to maintain the euro's purchasing power and thus price stability in the euro area.)

• Merkez Bankasının temel amacı fiyat istikrarını sağlamaktır.

ABD, AB ve Türkiye merkez bankalarının vurguladığı hususlar:

• Fed: para sistemi ve finans sistemi

• ECB: alım gücü ve fiyat istikrarı

• TCMB: fiyat istikrarı

Bu üç ifadeye baktığımızda Fed’in olaya daha geniş bir açıdan baktığını söyleyebiliriz. ECB ve TCMB daha çok fiyat istikrarına odaklanmış durumdayken Fed bütünüyle para ve finans sistemini dikkate alıyor. Son dekatlarda Fed'in işsizlik oranıyla da ilgilendiğini biliyoruz. Fed'in birkaç yıl içinde, ekonomiyi canlandırmak için ithalat-ihracat ve inşaat işine de girmesi bekleniyor. Şaka şaka, yok böyle bi şey.

Türkiye'de son yıllarda fiyat istikrarını sağlamakla, enflasyonla mücadele etmekle görevli kurum merkez bankası değil, istatistik kurumu. Merkez bankasının tek görevi ise faiz oranını açıklamak, yoo belirlemek değil, belirlemek başka birinin kararı. Bakalım önümüzdeki yıllarda nolacak?

*Cumhuriyet mi Cumhuriyeti mi? Tabii ki doğrusu Cumhuriyeti ama kurumun resmi adında Cumhuriyet yazıyor. Neyse bu konuya sonra girelim.