dolara endeksli mevduatın analizi

20 Aralık 2021 Pazartesi akşamı kur korumalı mevduat adı altında dolara endeksli mevduat (DEM) ürünü piyasaya sürüldü. Bu ürünü alırsan, yani paranı DEM'e koyarsan en az 3 ay çıkamazsın, çıkarsan para kaybedersin, 3 ay sonra doların getirisi DEM'den az ise sadece DEM faizini alırsın, çok ise doların getirisini alırsın, yani faizin üzerini Hazine tamamlar. Sistemdeki bileşenler şöyle: DEM faizi oranı, vadenin başı ile sonu arasındaki enflasyon oranı ve vadenin başındaki ve sonundaki dolar/lira kuru.

• DEM faizi oranı; politika faizi oranından az, politika faizi oranı + %3'ten çok olamaz.

• Enflasyon oranını bilmiyoruz ama minimum değerini tahmin edebiliyoruz. Yıllık enflasyon oranı Aralık'ta %36.08 ve Ocak'ta %40.69 çıktı. Bu yıl içinde yıllık enflasyonun %36'nın altına düşmesini beklemiyoruz. (2022 Aralık'ta baz etkisiyle %36'ya düşebilir.)

• Dolar/lira kurunu bilmiyoruz, o dalgalanıyor.

Sadece 3 ay sonrasına bakalım, onu anlarsak hepsini anlamış oluruz. 3 ay sonra doların getirisi için 3 farklı durum olabilir: 1. enflasyondan yüksek, 2. DEM ile enflasyon arasında, 3. DEM'den düşük. Bu gün A, 100 lirasını DEM'e yatırdı, D de 100 liralık dolar aldı diyelim. 3 ay sonra A, 17/4 = 4.25 lirayı kesin alacak, üstü ise dolar kuruna bağlı; D'nin kazanacağı miktar dolar kuruna bağlı.

1. D, 3 ay sonra 36/4 = 9 liradan fazla kazanırsa, yani enflasyonu yenerse lirada kalanlar dolara kayarlar çünkü dolarda kalanın vade derdi yok, istediği gün parasını kullanabiliyor ama liradakiler vadeye kilitleniyorlar. Dolarcılar hem daha rahat hareket edip hem de enflasyonu yeniyorsa lirada kimse kalmaz ve bu durum dolar talebini besler, dolar kuru yukarı gider. Bu durumda, dolarda olanlar doğrudan, DEM'de olanlar ise Hazine ödemesiyle enflasyonu yenmiş olurlar ki bu, matematiksel olarak imkansız değilse de pratikte imkansız.

2. D, 3 ay sonra 9 liradan az ama 4.25 liradan çok kazanırsa lirada kalanlar 1. durumda düşündüklerini düşünürler ve dolara geçerler. Bu durumun 1. durumdan farkı şu: 1. durumda ikisi birden enflasyonu yenmişti, şimdi ikisi birden enflasyona yenildi. Lirada kalsanız da dolara geçseniz de enflasyon cebinizdeki parayı çalışıyorsa paranızı harcarsınız ve enflasyonu ve kuru daha da artırırsınız.

3. D, 3 ay sonra 4.25 liradan az kazanırsa lirada kalanlar dolar bazında faiz almış olurlar ve dolara geçerler. Ayrıca bu durumda, her ikisi de enflasyondan 2. durumdakine göre daha büyük dayak yediği için harcamaya ağırlık verirler ve enflasyonu ve kuru beslerler.

Her 3 durumda da bu sistemin vaat ettiği şey enflasyonu ve döviz kurunu artırmak eğer enflasyonla mücadele edilmezse! Bu sistemin başarısı için tek şart enflasyonla mücadele, yani şekildeki kırmızı oku çalıştırmak. (Ama enflasyonla mücadele edilecek olsaydı böyle saçmalıklara ne gerek vardı?) Diğer yandan, 1. ve 2. durumlarda Hazine, DEM sahiplerine yapacağı ödemeyi borçlanarak değil de para basarak yaparsa doları daha da yukarı iter -ki gidişattan anladığımız kadarıyla da böyle olacak- bu da döner enflasyonu besler. Kur geçişkenliğinin 1/3 gibi yüksek bir seviyede olduğunu hatırlayalım: Dolar kuru %15 yükselirse enflasyon %5 yükselir.

Yukardaki 3 durumun ihtimal sıralaması 2 > 3 > 1 şeklinde; çok büyük ihtimalle 2. durum gerçek olacak ama olması gereken durum 1. (Aslında 2. ile 3. durumların gerçekleşme ihtimalleri hemen hemen aynıdır. Orta vadede dolar kurundaki artış oranının beklenen değeri de DEM faizi oranıdır. Şöyle düşünün: X şehrinden Y şehrine giden iki yoldan bir diğerinden çok daha dolu/boş olamaz.) 1. durum gerçek olmalı ki tasarruf sahiplerinin tasarruf ettiğine değsin -eğer tasarruf sahipleri enflasyona yeniliyorlarsa neden tasarruf etsinler?- dolar kuru yükselerek ekonomiyi soğutsun, Hazine de extra ödemeleri borçlanarak ödesin ki faizlerin artmasına ve enflasyonun düşmesine hizmet etsin.

2. veya 3. durum gerçek olacaksa tasarruf sahipleri ne yapacaklar? Yani dolar, yuro, altın da alsalar, lirada da kalsalar paraları enflasyon karşısında mum gibi eriyen kişiler ne yapacaklar? Böyle bir durumda daha önce ne yaptılarsa onu: ev ve araba alacaklar. (Torbaya gidecek halleri yok, gelenekçi yatırımcı asla torbada oynamaz.) Bu durum da fiyatları çok daha kuzeye götürecek. Özellikle ev fiyatlarını takip ediniz.

---

DEM, 21 Aralık 2021'de piyasaya sürülse de detayları zamanla netleşti. Örneğin, ilk başta DEM faizi, politika faizinden az olamaz denmişti ama üste bir sınırlama yoktu, sonra üste de limit getirildi. Bu yazıyı 7 Şubat 2022'de güncelledim.