Bitcoin nedir Ⅱ

Bazıları R'nin büyük defterine hiç güvenmediler. Aslında R'nin tüm para hareketlerinden haberdar olmasından ve ara sıra para miktarını artırarak paranın değerini düşürmesinden rahatsız oldular.

Bu merkezi kayıt konusunu biraz daha açalım. Örneğin, A ve B'nin Papel Bank'ta lira hesapları olsun. A, B'ye 1 lira havale ediyor. Papel Bank, A'nın hesabını 1 eksiltirken B'nin hesabını 1 artırıyor. Neden A'nın hesabını 1 eksiltmeden B'nin hesabını 1 artırmıyor ki? Bunu yaparsa kendi hesabının değerini 1 lira artırmış olur, ama bunu bi üst hesaptan izin almadan yapamaz (yaparsa para yaratmış olur ki modern para sisteminde merkez bankasından başka bir banka para yaratamaz). İşte bütün mesele bu. Altındaki hesapları güncelleyebilirsin ama senin kendi hesabını ancak senin bir üst hesabın güncelleyebilir.

Kural: Bir para birimi için en üstteki hariç hiç kimse kendi hesabını güncelleyemez; birinin hesabını, bağlı bulunduğu bir üst hesap günceller.

Şimdi A'nın C'ye para göndermek istediğini düşünelim. A ve C'nin bir üst hesabı aynı hesap değil, dolayısıyla iki üst hesaba gitmemiz gerek. Bir başka ifadeyle, A ve C'nin hesaplarının değişmesi demek Papel Bank ve ConCon Bank'ın hesaplarının da değişmesi demek ve kuralımıza göre bunu ancak bi üst hesap yapabilir. O üst hesap da Merkez Bankası X'in hesabı oluyor. Papel Bank'ın A kişisi, ConCon Bank'ın C kişisine para gönderirse Merkez Bankası X, Papel Bank'ın hesabını 1 azaltıyor ve ConCon Bank'ın hesabını 1 artırıyor. Daha önce de ifade etmiştik, işte bu yüzden havale yapılırken para merkez bankasına uğramaz ama EFT yapılırken uğrar.

Şimdi Papel Bank'tan yurt dışındaki Caki Bank'a dolar gönderelim. A'nın E'ye dolar gönderebilmesini ne Papel Bank ne Caki Bank ne de bu iki ülkenin merkez bankaları kendi başına halledebilir. O halde bir üst hesaba çıkacağız, doları basan hesaba ki bu da Fed oluyor.

Dikkatli okurlar şunu sorabilirler: Bir Papel Bank hesabından bir Caki Bank hesabına Fed üzerinden para gönderilemez mi? Bu iki bankanın da Fed'de hesabı varsa gönderilebilir ama o zaman bu iki bankanın bağlı oldukları merkez bankalarının, ülkenin ticari bankalarındaki dolar miktarından haberi olmamış olur, iyi olmaz.

A, B'ye rahat bi şekilde dolar gönderebilir çünkü bu, üstte sadece Papel Bank'ın dolar hesabını ilgilendirir. A, C'ye ancak ülkenin merkez bankası sayesinde dolar gönderebilir, Fed'e gerek yok.

Özetlemek gerekirse, para hareketleri şöyle:

A → Papel → B

A → Papel → Merkez Bankası X → ConCon → C

A → Papel → Merkez Bankası X → Fed → Merkez Bankası Y → Caki → E

---

Yıllar böyle geçip giderken bir gün yine M'nin soyundan biri, ben bi şey yapacağım ve büyük defter hepimizde olacak, hepimiz her gönderalı (transaction) kaydedeceğiz, dedi ve Bitcoin'e giden yol böylece açılmış oldu.

Eskiden bir merkez bankası parayı basıp dağıtıyordu ve bir daha o paranın peşine düşmüyordu çünkü elinizdeki 10 lirayı birine verirseniz diğerine veremezdiniz (hala veremezseniz). Yani eğer kalpazan değilseniz mükerrer harcama benzeri bi şey yapamazsınız. (Altın para için de aynı durum vardı). Gelgelelim bir merkez bankası dijital paraları basıp -yani elektronik olarak yaratıp- dağıtıp bıraksa, hiç bir merkezi kayıt tutmasa birileri bir yolunu bulup o paraları çoğaltır, birden fazla kez harcar. Dijital 10 lirayı bilgisayarınızdaki bir Word dosyası gibi düşünün. O 10 lirayı bana gönderirseniz dosya kaybolmaz, azalmaz, eskimez; aynı dosyayı başkasına da gönderebilirsiniz. Merkez bankası istediği kadar güvenli, kopyalanamaz bi para yaratsın, merkezi kayıt tutmadan bu sorunu çözemez.

Merkez bankaları paranın dijital kaydının tutulmaya başlamasıyla birlikte merkezi kayıt kuralıyla yani her hesabın, bir üstündeki hesap tarafından güncellenebilmesi kuralıyla çifte harcama sorununu aştılar. Burada şunu belirtmekte fayda var. Örneğin, Federal Reserve System 1913'te kuruldu. O zaman basılan paraların kaydı tutulmuyor muydu? Tabii ki tutuluyordu. O zaman Papel Bank mudilerinin kayıtlarını tutmuyor muydu? Tabii ki tutuyordu. Ama bu kayıtlar merkezi kayıt şeklinde değildi. Yani paranın Papel Bank'tan ConCon Bank'a merkez bankası üzerinden gitmesine ve merkez bankasındaki 'merkezi' bir hesabın da değişmesine gerek yoktu çünkü para zaten fiziksel bir yolculuk yapıyordu.

Peki, mükerrer harcama problemini Bitcoin nasıl çözdü? Bitcoin, mükerrer harcama problemini defterin (ledger) bir merkezde değil isteyen herkeste olmasını sağlayarak çözdü. Bitcoin'in defterine dağıtık defter veya açık defter (distributed ledger or public ledger), bir merkez bankasının defterine merkezi defter (central ledger) diyoruz. Bitcoin'in isteyen herkes tarafından tutulabilen ve görülebilen açık defterinin adı size çok tanıdık gelecek: blok zinciri.

Bu arada, Bitcoin ve bitcoin yazımları tesadüf değil. Bitcoin -B büyük- bir ağdır, bir sistemdir; bitcoin ise -b küçük- bir birimdir, gönderilip alınan şeydir. Bitcoin'i para sistemi gibi, bitcoin'i de para birimi gibi düşünebilirsiniz. Daha açıkça, Bitcoin, US Federal Reserve System ise bitcoin, kişilerin ellerindeki kağıt dolarlar veya hesaplarındaki dijital dolarlardır.

Hatırlayalım: Papel Bank'ta hesabı olan A, yine burada hesabı olan B'ye para göndermek istediğinde Papel Bank, her iki hesabı da güncelleyerek bu işlemi gerçekleştiriyordu. Papel Bank'tan ConCon Bank'a para giderken de Merkez Bankası X her iki hesabı güncelleyerek gönderalı tamamlıyordu. Bitcoin ağında bir yerden bir yere bitcoin giderken bu gönderalları doğrulayan ve dağıtık deftere giren kullanıcılar var. Bunlara madenci deniyor. Birinin diğerine bitcoin gönderimi tamamlandığı zaman tüm madenciler defterlerini, yani tek bir açık defterin kendilerindeki kopyasını güncelliyor. Zaten Bitcoin'e merkezsiz denmesinin nedeni de bu. Yalnız, gönderalların nasıl doğrulandığını, açık defterin tüm kopyalarına nasıl kaydedildiğini, ağdaki diğer madencilere nasıl duyurulduğunu vb. anlayabilmek için bazı bilgilere ihtiyacımız var.

---

transaction

transaction kelimesi Türkçeye işlem, ticari işlem, alışveriş, alımsatım, muamele, iş ... şeklinde çevriliyor. Ben bu kelimeyi, sadece bir yerden bir yere para gönderme kastedildiğinde gönderal diye çeviriyorum.

Türkçe yazım kuralı: Bir veya iki ögesi emir kipinde bir fiil olan kalıplaşmış birleşik kelimeler bitişik yazılır: ateşkes, sıkboğaz, çekyat, veryansın ...

Son günlerde 'gel-al servis' ifadesini görmüşsünüzdür. Keşke doğrusunu öğrenseler, 'gelal servis' şeklinde yazsalar.